Van dit alles staat de kerk er alleen nog en dat is voor ons genoeg voor een bezoek. Het is niet alleen een fraai voorbeeld van Romaanse bouwkunst met prachtige details, het is vooral één van de belangrijkste historische plekken in Frankrijk in de middeleeuwen.
Het klooster is gesticht aan het einde van zevende eeuw en speelde al snel een belangrijke rol omdat het de relieken van Benedictus in bezit had. Hij werd toen al gezien als de vader van het kloosterleven in West-Europa en dat gaf deze abdij een enorm aanzien. Het klooster werd al snel één van de belangrijkste plekken van religieuze verering in Frankrijk.
Dit gaf niet alleen prestige maar ook rijkdom want de giften van stroomden binnen. Nadeel was wel dat goud en zilver in die tijd snel Vikingen aantrok. Zo ook in Saint-Benoît en die woeste lui uit Scandinavië stonden maar liefst drie keer voor de deur waarbij weinig gespaard bleef. Maar drie keer wisten de monniken de relieken te redden en drie keer bouwden ze het klooster weer op, steeds groter en sterker dan de keer daarvoor.
– Markante toren
– Beeldhouwwerk
– Crypte met relieken van Sint Benedictus
Ik kon niet vinden of de Noormannen het nog een vierde keer hebben geprobeerd maar het klooster heeft het lang uitgehouden. Uiteindelijk bleken de krachten van de Franse Revolutie toch te veel en werd het einde van de achttiende eeuw opgeheven, de gebouwen verkocht en gesloopt. Op de kerk na en waarom deze is blijven staan is mij niet bekend maar hij staat er nu mooi bij en sinds 1944 wonen er ook weer monniken die zorgen voor de kerk en de zielenheil van de bewoners van het stadje.
De huidige kerk is een Romaans exemplaar en is tussen de elfde en dertiende eeuw gebouwd. Het is dus niet de eerste kerk die hier stond. De bouw is niet echt heel vlot gegaan en als je goed kijkt, zie je dat het gebouw in drie fases is gemaakt waarbij het voorste deel het oudst is en het koor het jongst.
Het portaal van de kerk wordt gevormd door een toren met aan elke kant drie vrij kleine poortjes.
Opvallend is de enkele toren die boven de ingang staat. Dat is een zeldzame constructie die ik niet eerder heb gezien. Dit is het oudste gedeelte van de kerk en direct het symbool van de Saint-Benoît. Het is een opvallend bouwwerk die bijna los lijkt te staan van de rest van de kerk, zowel fysiek als qua stijl.
De oppervlakte van de toren is bijna vierkant en heeft aan alle kanten drie kleine poortjes met ronde bogen waarvan de middelste een klein beetje groter is dan de andere twee. De verdeling in drieën is doorgetrokken naar de eerste etage die ongeveer twee keer zo hoog is.
Loop je door deze poortjes dan kom je eerst in het voorportaal en daar zijn interessante dingen te zien. Vooral de kapitelen zijn mooi want elke pilaar heeft een unieke afbeelding die zeer fraai zijn uitgewerkt. Hoewel ze tegelijk zijn gemaakt zijn er duidelijk twee thema’s te onderscheiden in de afbeeldingen. Aan de ene kant zie je Bijbelse taferelen terwijl andere zijn geïnspireerd door de klassieke Korinthische kapitelen met plant- en bladmotieven.
Die laatste zijn prachtig uitgevoerd en doet vermoeden dat de beeldhouwer goed op de hoogte was van de klassieke vromen en ongetwijfeld ook voorbeelden uit de oudheid heeft gezien. Tot zover het idee dat er tijdens de middeleeuwen geen interesse voor de klassieke oudheid was. De boel is niet zo lang geleden gerestaureerd en het beeldhouwwerk ziet er erg fris uit en lijken net uit de doos te komen.
In de donkere crypte liggen nog altijd de relieken van de heilige Benedictus.
Binnen heeft de kerk een mooie ruimte met robuuste bogen en een rond koor. De basiliek gaat ook door als één van de mooiste voorbeelden van een Romaanse kerk. Ondanks dat de kerk niet zo rijk is versierd als een gotische kerk zijn er voldoende details om te bewonderen. Maar het hoogte punt van de kerk is nog altijd het graf van Sint Benedictus dat zich in de donkere crypte onder het koor bevindt.
Saint Benedictus is niet zo’n maar een heilige maar één van de belangrijkste mannen in de middeleeuwen. Hij legde de basis van de Benedictijnse kloosterorde waardoor zijn invloed tot ver na zijn dood voelbaar is. De orde bestaat nog steeds en hoewel er in veel culturen kloosters bestaan zijn de kloosterorden een typisch West-Europa fenomeen. Ze zijn ontstaan in de middeleeuwen en veel zijn nog steeds.
De middeleeuwen zijn met duizend jaar best een lange periode. Als je er even over nadenkt dan begrijp je dat er iets niet klopt. De middeleeuwen bestonden namelijk helemaal niet in de middeleeuwen en er was niemand die op 1 januari 1500 een fles bubbels opentrok omdat eindelijk die nare middeleeuwen over waren. De middeleeuwen zijn pas later bedacht.
In die duizend jaar, grofweg van 500 tot 1500 na Christus, is er natuurlijk ook veel gebeurd. Zo was West-Europa rond 800 een soort van eenheid onder leiding van de Franken terwijl daar rond 1000 niet zo veel meer van over was en bestond Europa aan talloze kleine staatjes en domeinen waar de lokale heer de baas was.
Ook de kerk was in deze periode niet de constante als je in eerste instantie zou denken. Het christendom heeft in die duizend jaar een enorme verandering doorgemaakt. Wie denkt aan de middeleeuwer ziet al snel iemand waarbij het geloof een belangrijke rol speelt in het dagelijks leven. Maar ook dat beeld klopt niet helemaal gezien de moeite die de kerk heeft moeten doen om de mensen eerst te bekeren en vervolgens op een juiste manier te laten geloven. Het christendom heeft namelijk een vrij ingewikkeld heilig boek, de bijbel, die op verschillende manieren kan worden gelezen en uitgelegd. Discussie is zo altijd gegarandeerd en dat is ook gebeurd.
Er wordt tijdens deze periode, en ook daarna, bijna continue door de kerk ‘uitgelegd’ hoe het geloof in elkaar zit maar omgekeerd kwam het ook voor. In de middeleeuwen, maar ook daarna, zijn er veel devote volksbewegingen geweest die soms zo populair waren dat de kerk niets anders kon doen dan deze te omarmen. ‘If you can beat them, join them’ zal de gedachte zijn geweest, maar dan in het Kerklatijn waarschijnlijk.
Het meest opvallende instituut in dit proces zijn kloosters. Sterker nog; De kloosters zijn het resultaat van de wil van individuen om een leven te leiden als Christus. Gelovigen trokken zich terug in de woeste natuur om zo een vroom leven te leiden. Omdat alleen toch ook maar alleen was ontstonden er al snel gemeenschappen en voordat je het weet heb je een gemeenschap en deze noemen we een klooster.
In West-Europa was dit in de vijfde eeuw een populaire manier van wonen. Naast het vrome leven was deze manier van leven ook redelijk veilig want de oude wereld van de Romeinen viel uit elkaar en door volksverhuizingen was Europa onstabiel en behoorlijk onveilig geworden. Naast kloosters ontstaan ook de eerste dorpen zoals wij die nu kennen; gemeenschappen die hun huizen dicht bij elkaar zetten op een strategische plek, het liefst met een muur er omheen zodat het goed verdedigbaar is. Wij vinden dat nu allemaal pittoresk en schilderachtig maar deze villages zijn uit pure noodzaak ontstaan.
Veiligheid was geen probleem tijdens de Romeinse tijd omdat de interne vrede gegarandeerd was. Het platteland en de wegen waren veilig en de woeste indringers werden effectief bij de grens tegengehouden. Het klinkt raar maar je er bestonden in de Romeinse tijd maar weinig dorpen; Er waren steden en op het platteland stonden villa’s maar dorpen kwam je niet of nauwelijks tegen. Zo’n villa klinkt natuurlijk luxe maar denk aan een grote boerderij waar één iemand de baas was.
Dorpen die wij nu gezellig vinden zijn ontstaan zodat bewoners zich goed konden verdedigen.
Deze nieuwe dorpen ontstaan soms op plekken die al in de oudheid werden bewoond maar vaker op nieuwe plaatsen die beter te verdedigen zijn. Vooral in bergachtige gebieden zie je dorpen op nieuwe plaatsen terwijl op plekken waar een rivier of ander water een onderdeel van de verdediging vormt de dorpen vaak bovenop de oude nederzetting werden gebouwd.
Maar we hadden het over kloosters want ook deze onstonden in deze veranderende maatschappij en landschap. Ze werden bijna altijd gebouwd in afgelegen gebieden. Deze geloofsgemeenschappen werden geleid door een oudere man die al wat ervaring had met deze manier van een vroom leven. Hij was het die bepaalde hoe je als goed christen zou moeten leven. Een taak die voor ons gevoel bij de kerk zou moeten liggen maar die was niet altijd aanwezig of had andere dingen te doen.
Om de boel een beetje te reguleren stelden veel kloosters na verloop van tijd leefregels op voor hun leden. En zoals vaak als je de ‘markt’ zijn werk laat doen ontstond er een wildgroei aan regels. Dat was ook niet helemaal de bedoeling en na een tijdje begonnen kloosters de regels van andere, meestal grotere en oudere kloosters over te nemen.
De meest succesvolste waren de regels die zijn opgesteld door Benedictus van Nursia. Deze monnik leefde in de vijfde en zesde eeuw in Italië, of beter het gebied wat we nu Italië noemen. Benedictus wordt gezien als de vader van het kloosterleven in het westen en zijn regels werden door heel veel kloosters omarmt, niet alleen in Italië maar vooral ook in Frankrijk, Duitsland en Engeland. Opvalland is dat de kloosters gedurende de middeleeuwen geen onderdeel vormde van een orde, deze werd pas in de vijftiende eeuw opgericht. De kloosters waren zelfstandig waarbij de grote kloosters leiding had over een groep van andere kloosters die vaak vanuit het eerste klooster waren gesticht. De bekendste is het klooster van Cluny dat uitgroeide tot één van de machtigste instituten in Europa en waarvan de abt koningen en zelfs pausen kon maken en breken.
De relieken van Benedictus liggen in de crypte van de kerk keurig in een mooie kist.
Benedictus werd begraven in het beroemde klooster in Monte Cassino ten zuiden van Italië waar tijdens de Tweede Wereldoorlog een bloederige slag plaatsvond waarbij bijna het hele klooster werd vernietigd. Maar dat is een heel ander verhaal en in 1944 lag de heilige al lang niet meer in Italië maar in Frankrijk.
En nu ben ik waar ik wil wezen; Sint Benedictus ligt namelijk in Saint-Benoit-sur-Loire begraven. Ik geef toe dat het een lang verhaal is maar ik was zo lekker aan het tikken. Relieken waren in de middeleeuwen enorm belangrijk en het lichaam van een beroemde heilige geeft een kerk of klooster niet alleen aanzien maar ook een constante stroom pelgrims en daarmee geld.
Waarom precies de heilige is herbegraven aan de Loire is niet helemaal meer duidelijk. Wel is duidelijk dat dit al vrij snel na zijn dood is gebeurd en dat het klooster in Saint-Benoît-sur-Loire, die toen nog niet zo heette natuurlijk, nog niet zo lang bestond. De tweede abt van het klooster maakte het plan om de heilige naar Frankrijk te halen.
Nu was Benedictus in zijn leven nooit in Frankrijk geweest maar had tijdens zijn leven wel al banden met de bisschop van Le Mans. Er was dus een link met Frankrijk, een dun lijntje maar het zou genoeg zijn. De bisschop heeft flink zijn best gedaan om de regels van Benedictus te introduceren bij een aantal kloosters in de buur maar zonder succes want de monniken vonden het maar niets. Een tweede poging van de Bisschop van Orleans leek ook niet goed af te lopen totdat deze steun kreeg van koning Clovis II. Deze laatste stelde een stuk land met een oude Romeinse villa langs de Loire beschikbaar en zo ontstond het eerste Benedictijner klooster in Frankrijk.
Het klooster had succes en om de boel een beetje aanzien te geven werd er besloten om de opsteller van de regels in het klooster te herbegraven. Het verhaal is dat de abt in kwestie een visioen kreeg waarna er samen met monniken uit Le Mans een expeditie werd opgezet. Ondanks tegenwerking van de Paus werd het lichaam van Benedictus en dat van zijn zus, ook een heilige, naar Frankrijk gehaald. Benedictus werd in het klooster Fleury herbegraven terwijl zijn zuster Scholastica in Le Mans haar laatste rustplaats vond.
Maar daarmee was de kous nog af want een eeuw later stonden er aantal Italianen voor de deur van het klooster. Het bleek een zware delegatie die niet van plan was te vertrekken zonder hun heilige. Ze habben ook sterke argumenten die ook nog eens door de Paus, de koning en de bisschop van Reims werden gesteund. Na een stevige discussie vertrekken de Italianen met een paar botten waardoor het lichaam van de heilige niet meer compleet is.
Kennelijk was dat niet heel erg want weer een eeuw later worden op verzoek van de Paus een deel van het lichaam geschonken aan het klooster van Perrecy-les-Forges nabij Autun dat was gesticht vanuit Saint Benoît. Het gesleep met de beste man eindigt uiteindelijk in de achttiende eeuw toen deze resten via Montpellier terecht kwamen in het klooster in Le Bec-Hellouin waarna weer delen werden geschonken aan een klooster in Rusland. Een heel gedoe dus maar het grootste deel ligt nog altijd in Saint-Benoît-sur-Loire.
In bezit een ereader of tablet? Download dan één van de E-Magazine. Deze lees lekker je op je vakantieadres en ontdek je mooiste dorpen en leukste plekken.
Rogier Swagerman
Rogier SwagermanPointe de Corsen; de westelijke punt van Frankrijk **
Plaats een Reactie
Meepraten?Draag gerust bij!